Kringbijeenkomst 14 maart 2025

--> reeks colleges/podcasts op BetekenisLab
--> tekst

Op 14 maart 2025 zal Joachim Duyndam onder de titel ‘Girard als filosoof?’ ingaan op de vraag in hoeverre het denken van René Girard als een zelfstandige bijdrage aan de filosofie begrepen kan worden. De reden om de vraag (Girard als filosoof?) überhaupt te stellen is dat hij zelf geen filosoof is, zijn werk qua stijl en concepten ook niet typisch filosofisch is, dat hij zelfs een haat-liefde verhouding heeft tot filosofen en de filosofie (een verhouding die overigens wederzijds is). Girards mimetische theorie is een typisch interdisciplinaire theorie en kent belangrijke accenten vanuit de antropologie en de literaire kritiek, maar zijn theorie heeft wel degelijk filosofische pretenties, in de zin dat het een fundamentele theorie is over de uitgangspunten van het menselijk bestaan.

Indien we Girard als filosoof benaderen, dan komt ook de vraag op: bij welke filosofische traditie zou je het denken van Girard willen laten aansluiten? In een eerdere publicatie ‘De fenomenologie van René Girard’ voor het Tijdschrift voor Filosofie heeft Joachim Duyndam op deze vraag een antwoord voorgesteld door Girard in de fenomenologische traditie te plaatsen. Deze gedachte wordt verder uitgewerkt en concreet gemaakt in een serie colleges en podcasts die Duyndam op zijn nieuwe website BetekenisLab heeft geplaatst onder de titel ‘Fenomenologie in opbouw’. Deze serie begint met een inleiding aan de hand van het werk van Edmund Husserl en vervolgt met een behandeling van het werk Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty, Hannah Arendt en Emmanuel Levinas. De podcast over René Girard vormt het voorlopige sluitstuk van deze reeks.

 

De Mimetische Studies geprofileerd in Nidesh Lawtoo's Girardlezing

Kijk hier voor een opname van de Girardlezing.

Op 28 november 2024 werd aan de Universiteit van Leiden de vijfde Girardlezing gehouden onder de titel The Urgency of Mimetic Studies: From Imitation to (New) Fascism. Nidesh Lawtoo, inmiddels auteur van een hele reeks boeken, waarbij (Nieuw) Fascisme en Homo Mimeticus dit jaar in een Nederlandse vertaling zijn verschenen, liet daarbij zijn licht schijnen over het grote aandachtsgebied rondom de oude Griekse term 'mimesis'. Met de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen nog vers in het geheugen, bracht Lawtoo naar voren hoe in de daaraan voorafgaande politieke campagnes veel meer speelt dan alleen de argumenten die in de debatten op tafel komen. Om deze beter in beeld te krijgen zijn juist in onze tijd - waarin we met nieuwe media te maken hebben, en waarin in democratische landen (nieuw) fascistische politici steeds meer grip op het electoraat lijken te krijgen - de mimetische studies van groot belang.

Door de nadruk te vestigen op deze 'mimetische studies' kan er een contrast geschapen worden met de noemer 'mimetische theorie' waaronder het denken van René Girard bekend staat. In zijn lezing gaf Lawtoo te kennen dat hij de vraag 'wat zijn de mimetische studies?' ook aan ChatGPT had voorgelegd. Het antwoord dat daaruit naar voren kwam, een tekst waarin Girard ook genoemd werd, was niet slecht maar een helder onderscheid tussen 'mimetische studies' en de 'mimetische theorie' kon door ChatGPT vooralsnog nog niet gemaakt worden.

Eenvoudig gezegd wordt in de 'mimetische studies' geprobeerd de notie 'mimese' over de hele breedte en door de hele geschiedenis heen te doordenken. Terwijl Girard eerder een denker is met een theorie met specifieke thema's, zoals religie, begeerte en geweld. Hoewel Girard in dialoog gaat met tal van denkers, is het toch in de mimetische studies dat we een meer systematische doorloop (of 'genealogie') van de geschiedenis van de mimese aantreffen, een geschiedenis die helemaal teruggaat op Plato en Aristoteles, en die ook een aantal belangrijke denkers uit de 19de eeuw omvat, zoals Gabriel Tarde en Friedrich Nietzsche. De denkers die vooral figureren in de eerste helft van de 20ste eeuw zijn Roger Caillois en Georges Bataille, en de dominante aanwezigheid in de tweede helft van de 20ste eeuw is dan René Girard, alhoewel we in Lawtoo's werk ook de nodige aandacht vinden voor tijdgenoten van Girard als Jacques Derrida en Philip Lacoue-Labarthe.

Een aantal hedendaagse denkers die door Nidesh Lawtoo bij de 'mimetisch studies' zijn betrokken zijn onder andere William E. Connolly, Jean-Luc Nancy, Edgar Morin, Jane Bennett en Adriana Cavarero, waarvan er een aantal ook online bij de lezing aanwezig waren. Op de website van het ERC project Homo Mimeticus is meer informatie te vinden over deze en andere hedendaagse intellectuelen die de mimetische studies helpen vorm te geven. Hoewel Lawtoo in de lezing duidelijk een aantal punten heeft genoemd waarin de mimetische studies van de theorie van Girard verschilt, is de houding tegenover Girard niet polemisch maar constructief en is er eerder sprake van accentverschuivingen dan van belangrijke tegenstellingen

 

Girardlezing 2024 door Nidesh Lawtoo

Voor de meest actuele informatie over de Girardlezing 2024, kijk hier.

In november 2024 zal voor de vijfde keer een Girardlezing worden georganiseerd. De spreker is Nidesh Lawtoo en de lezing vindt plaats op donderdag 28 november om 17:00 op de universiteit waar Lawtoo doceert: de Universiteit van Leiden.

Met deze lezing wil Lawtoo laten zien hoe mimetische studies nieuwe concepten bieden die Girards mimetische theorie zowel verder brengen als aanvullen. De geschiedenis van de mens als mimetisch wezen - Homo Mimeticus - is een veel langere en grotere geschiedenis waarvan Girards mimetische theorie, hoe belangrijk ook, slechts een onderdeel is. Wat Girards theorie betreft zal Lawtoo laten zien hoe niet alleen verlangen en geweld, maar hoe álle affecten zich besmettelijk verspreiden, ten goede en ten kwade, online en offline.  

Hierbij zal de Amerikaanse politiek dienen als een hedendaagse casestudy. Al acht jaar geleden, tijdens de campagne van Donald Trump in 2016, werd Lawtoo getroffen door hoe het optreden van Trump herinneringen bovenbracht aan fascistische politici uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Ook besteedde hij aandacht aan de rol van media waarover deze politici nog niet beschikten: de televisie en de sociale media op internet.

Oude fantomen in combinatie met nieuwe media, die samen teweegbrengen wat Lawtoo ‘hypermimese’ noemt, zullen opnieuw en mogelijk nog heviger aanwezig zijn in de verkiezingen in de VS op 5 november dit jaar. Omdat zowat alles aan deze verkiezingen onzeker is - terwijl nog niet eens echt op stoom gekomen kijken we nu al terug op een aanslag en een wisseling van presidentskandidaat - zal een definitieve titel van de lezing nog wel even op zich laten wachten.

 

Kringbijeenkomst 11 oktober 2024

--> tekst

De kringbijeenkomst van 11 oktober 2024 zal in het teken staan van de afgunst. Een presentatie zal gegeven worden door Rob Compaijen, auteur van het dit jaar verschenen boek Afgunst: Een filosofie van een pijnlijke emotie. In dit boek wordt de nodige aandacht besteed aan de mimetische theorie van René Girard. Een van de bekendste literaire werken waarin afgunst een centrale speelt is Othello van William Shakespeare - een stuk waar in deze bijeenkomst verder op ingegaan zal worden. Na de presentatie zal Rob Compaijen in gesprek gaan met Philip van Wijk, die namens de studiekring als respondent zal optreden.

Kringbijeenkomst 31 mei 2024

--> tekst

De kringbijeenkomst van 31 mei zal gaan over hoe de filosofie van Alfred North Whitehead en de mimetische theorie van René Girard elkaar kunnen aanvullen. In deze bijeenkomst zal Andre Rabe een begin maken de bezoekers in deze materie in te wijden. Rabe heeft zijn visie op hoe de metafysica van Whitehead en de theorie van Girard in elkaar kunnen grijpen uiteengezet in zijn boek Processing Mimetic Reality: Harmonizing Alfred North Whitehead and René Girard. Fragmenten uit dit boek zijn te vinden in het bestand onder tekstlink bovenaan deze pagina.

Alfred Whitehead en zijn 'process philosophy' zal voor een velen geen bekend terrein zijn. In zijn boek schrijft Rabe dat hij beide denkers niet uitgebreid zal introduceren, omdat er talloze goede introducties voor beiden beschikbaar zijn. Bezoekers van deze bijeenkomst wordt aanbevolen naar een inleiding van Whitehead's denken op zoek te gaan, en in ieder geval een kijkje te nemen op de aan hem gewijde Wikipaedia pagina.